Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Niş kenti valisi olan Mithat Paşa, çeşitli alanlarda başarılı çalışmalarda bulunmasının yanı sıra; çiftçilerin içinde bulundukları zor koşullara da yakından tanık olmuştur. Yaptığı araştırmalarla, bu alanda teşkilatlanmanın zorunlu olduğu ve çiftçilerin, tefecilerin elinden kurtarılması için devlet yardımının gerektiği ancak bu yardımın halk hareketiyle desteklenmesinin önem taşıdığı sonucuna varmıştır. Böylece 1863 yılında çiftçilerin oluşturduğu kaynakla, Mithat Paşa öncülüğünde devlet eliyle ve devlet himayesinde kurulan ve adına "Memleket Sandıkları" denilen organizasyon; milli bankacılığın ilk örneği olarak tarihe geçmiş ve bu girişim bugünkü Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur.
1872’de Ordu’ya Ziraat Bankası’nın ilk adı olan Memleket Sandığı olarak kurulmuştur. Sandıklar başlangıçta gayrimenkul rehin almak suretiyle borç para vermekteydi. Sonraları teminatla da vadeli para vermeye başlayınca Ordu üreticisine daha faydalı olmuştu. 1872 yılında Ordu'da kurulan Memleket Sandığı vekil denilen kişilerle yönetiliyordu. İlk sandığın dört vekilinin adları şöyledir: Osman Efendi, Ruşen Kaptanzade Osman Efendi, Kude Ağa, Anzin Efendi ve sandık katibi Abdulhalim Efendi.
Ancak izleyen yıllarda sandıkların işleyişinde gözlenen bozulmalar, Memleket Sandıkları'nın piyasada etkinlikleri azalmıştır. Sandıkları merkezi yönetime bağlayarak olumsuzlukları giderebileceğini düşünen Osmanlı hükümeti, 1883'te aynı amaçlar doğrultusunda "Menafi Sandıkları"nı kurmuştur. Menafi Sandıkları’na geçilmesiyle idare yeniden düzenlenmiş, kayıt ve muhasebe işleri çağdaş ve ilmi esaslara uygun olarak yürütülmeye başlanmış ve merkezi hükümetin doğrudan denetimine tabi tutulmuştur. Bu yeni yapılanma; sandıkların idaresine nispeten ciddi, bilimsel denetime açık bir işleyiş kazandırsa da tamamen yeni, çağdaş bir örgütlenmeye duyulan gereksinimin önünü alamamıştır.
Trabzon Valiliğine ait Salnamelere göre, Menafi Sandıkları Perşembe ve Bolaman bucak merkezlerinde 1882'de faaliyete geçmiştir.. 1882 yılından itibaren Ordu'da sandık vekilleri Nuri Efendizade Mehmet Efendi ile Mirican Mardiros Efendi'dir. Sandığın sermayesi de 97 686 paradır. Aynı yıl, Perşembe Bucağı'ndaki sandığın sermayesi 52 131 kadar; sandık vekilleri Naib Ağazade Ahmed Efendi ile İbrahim Ağazade, Hacı Mehmed Ali Efendi'dir. Bolaman'daki sandığın sermayesi ise 41 260 para olup vekilleri Hafız Süleyman Kapudan'dır. Menafi Sandıklarından, şube sayısını çoğaltarak, o günün imkânları içinde, müstahsilin kredi ihtiyacını karşılamak hususunda önemli hizmetler yapmıştır.
15 Ağustos 1888'de Menafi Sandıkları'nın yerine işlevlerini üstlenecek modern finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası resmen kurulmuş, o tarihte faaliyette bulunan Menafi Sandıkları da Ziraat Bankası şubelerine dönüştürülerek çaışmaya başlamıştır. O güne kadar Menafi Sandıkları’nın mali kaynağını oluşturan menafi hisseleri Ziraat bankasına devredilmiş ve bundan sonraki hisseler de bankanın sermayesine tahsis edilmiştir. Bu adımla birlikte, teşkilatlı tarımsal kredi tarihimizde yeni bir dönem başlamıştır.
Araştırmacı Yazar Merhum Sıtkı Çebi,”Ordu Şehri Hakkında Derlemeler ve Hatıralar” adlı kitabında Menafi Sandığının akabinde Ordu kasabasında kurulan ilk Ziraat Bankası hakkındaki makalesinde şunları ifade etmiştir:
“…Menafi sandıkların devamlı çoğalıp gelişmesi karşısında, sandık idaresinin yeni bir düzene sokulması zarureti meydana çıkmıştır. Bunun için de 1888 yılı Ağustos'unda yeni bir nizamnameyle sandıklara "ZİRAAT BANKASI" adı verilir. Yeni şubelerde banka müdürünün yanında, Ziraat Müfettişi, Ticaret ve Sanayi Odasından iki, Belediye Meclisinden iki üye olmak üzere altı kişiden teşekkül eden bir İdare Meclisi kurulur.
1893 tarihli salnamede Ordu'daki Ziraat Bankası'nın adı "BANKA ŞUBE ODASI" şeklinde geçmekte ve idarecileri de şöyle gösterilmektedir.
Reis : Osman Bey
Aza : Arif Efendi
Aza : Seyit Efendi
Muhasebe Kâtibi: Mehmet Efendi.
1895 yılında ise, adı "ZİRAAT BANKASI ŞUBESI" şeklinde değişir ve idarecileri şöyle belirtilmiştir:
Reis : Osman Bey
Muhasebe Kâtibi: Bilal Efendi
Muhasebe Kâtibi muavini: Halil Efendi
Ziraat Bankası Ordu Şubesi'nin yıldan yıla geliştiği ve kadrosunu çoğalttığı görülmektedir: 1902 yılında:
Reis : Osman Bey
Azalar (Üyeler): Katırcızade Mustafa Ağa, Ali Efendi ve Dimit Ağa
Muhasebe Katibi: Abdulmecit Efendi
Muhasebe Kat..muavini: Mehmet Efendi
Veznedar: Mustafa Efendi'dir.
1904 yılında, bankanın içinde ayrıca bir "Sandık Meclisi" kurulmuştur. Bu mecliste: Belikırıkzade Osman Efendi, İmamzade Hacı Azad Efendi ve Şirinyan Mardiros Efendi üyeliklerde bulunmuşlardır. Bu sandığın da ayrı bir memur kadrosu olup muhasebe katibi Abdülhamid Efendi: refiki evvel (birinci yardımcısı) Musa Kazım Efendi, refiki sani (ikinci yardımcısı) Mustafa Kazım Efendiler'dir. Bu kadro 1905 ve 1906 yıllarında da sandıkla aynen vazife yapmışlardır. Ziraat Bankası'nın yetkileri 1916 yılında çıkarılan özel bir kanunla genişletilmiş; çiftçi ve sanayiciye de kredi verilmeye başlanmıştır. 1924'de anonim şirketi haline getirilerek daha geniş hizmet görmesi imkânlarına kavuşturulmuştur…”
1910 yılında açılan Ordu Osmanlı Bankası, Ziraat Bankası ile birlikte Ordu'da kurulan ilk bankalardan idi. 19.yüzyıldan beri Ordu'nun en hareketli iktisadi merkezi Fabrikalar caddesi idi. O yıllarda şehir merkezinde iki katlı taş bir binada hizmet veren Osmanlı Bankası genelde gayrimüslim tüccarlarla iş yapardı. Bunun için banka Ordu piyasasındaki Türk tüccarlara pek bağlantısı olmadığı söylenirdi. Osmanlı Bankasının Müdürü de bir gayrimüslim idi. Ordu'da mütareke yıllarında Osmanlı Bankasının gayrimüslimler için yaptığı ticari faaliyetler ve girişimler yerel tarih kitaplarında anlatılmaktadır.
Yorum Yazın